Frmks
Would you like to react to this message? Create an account in a few clicks or log in to continue.

Frmks Binlerce konuyla karşınızda.
 
AnasayfaKapıAramaLatest imagesKayıt OlGiriş yapChat

Forumumuza Moderatör Alimlari Baslamistir! Eger Bu Konudaki Belirtilen Sartlara Uyuyorsaniz, Sizde Moderatör Olabilirsiniz!


Forumumuzda Yazı Çalınması Engellenmiştir. Hiçkimse Yazılan Yazı,Konu veya Mesajları Kopyalayamaz.


 

 Kelimelerin Yapı Özellikleri

Aşağa gitmek 
YazarMesaj





Kayıt tarihi : 01/01/70

Başarı Puanı Seviyesi
Başarı:
Kelimelerin Yapı Özellikleri Left_bar_bleue5000/2500Kelimelerin Yapı Özellikleri Empty_bar_bleue  (5000/2500)

Kelimelerin Yapı Özellikleri Empty
MesajKonu: Kelimelerin Yapı Özellikleri   Kelimelerin Yapı Özellikleri Icon_minitimeC.tesi Mart 20, 2010 1:34 pm

KELİMELERİN YAPI ÖZELLİKLERİ

KÖK : Bir kelimenin, daha küçük parçalara ayrılmayan, anlamlı en küçük parçasına denir.
Kelimenin kökünün, kelimenin tamamı ile ilgili olmalıdır. Örnek: “Okul” kelimesinin kökü, “oku” fiilidir. Fakat bu kelimede “ok” kısmı da bir anlam taşır. Ama okul ile ok arasında bir ilgi yoktur.

Kökler iki çeşittir:
1. İsim Kökleri
2. Fiil Kökleri

İSİM KÖKLERİ : Bir varlığı, niteliği, ilgiyi veya duyguyu en kısa biçimde tanıtan köklere denir. Dört çeşittir:

a) Varlık kökleri : Çöl, yol, sıra, ev...
Nitelik kökleri : İyi, güzel, kötü...
c) Duygu kökleri : Ah, vah, tüh, ey...
d) İlgi kökleri : Ben, sen, o, ile, için...

İsim kökleri cümle içinde “isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem” göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur. Örnek: Karınca, kelebek, araba...

FİİL KÖKLERİ : Hareketleri, işleri anlatan köklere denir. Örnek: Gel-, otur-, ver- ...

Sesteş (Eşsesli ) Kökler : Kullanıldığı cümleye göre hem isim, hem fiil olabilecek köklere denir. Örnek: Yaz, kız, geç...

GÖVDE : E n az bir yapım eki almış olan sözcüklere denir. Örnek: Uçak, gözlük, evci...

YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER

1. Basit Sözcük : Hiç ek almayan veya yapım ekleri dışındaki ekleri almış olan sözcüklere denir.
Ev, yol, git, otur, evler, evi....

2. Türemiş Sözcük : İsim veya fiil köklerine çeşitli yapım ekleri getirilerek oluşan sözcüklerdir. Evli, yolluk, gergin, başla, ...

3. Birleşik Sözcük :İki veya daha fazla kelimenin birlikte kullanılmasıyla oluşan sözcüklerdir. Dedikodu, mirasyedi, Karaköy...

EKLER

Köklere getirilerek onların anlamlarını tamamlayan veya değiştiren parçalara ek denir. Ekler, tek başlarına anlamsızdır. Köklere getirilerek anlam kazanır. İki çeşit ek vardır:
1. Çekim Ekleri 2. Yapım Ekleri

ÇEKİM EKLERİ : Eklendiği kelimenin anlamını ve türünü değiştirmeyen, sadece cümledeki durumlarını belirten eklere denir.

YAPIM EKLERİ : Eklendiği köklerden yeni kelimeler türeten eklere denir. Yapım ekleri eklendiği kök veya gövdelerin her zaman anlamını, bazen de türünü değiştirir. İçinde bir yapım eki olan ve yeni kelimeler türetmeye elverişli birime gövde denir.

EKLER

Yapım Ekleri
1. İsimden isim yapan ekler
2. İsimden fiil yapan ekler
3. Fiilden fiil yapan ekler
4. Fiilden isim yapan ekler

Çekim Ekleri
a) İsim çekim ekleri
*İyelik ekleri
*Hal ekleri
*Tamlama ekleri
*Çoğul ekleri
Fiil çekim ekleri



*Kip ekleri
*Kişi ekleri

Not : Olumsuzluk eki bazı dilciler tarafından yapım eki, bazıları tarafından da çekim eki olarak kabul edilir. Bu nedenle yukarıdaki gruba yazılmamıştır.

ÇEKİM EKLERİ

A) İSİM ÇEKİM EKLERİ

1. İYELİK EKLERİ : Eklendiği ismin karşıladığı varlığın kime veya neye ait olduğunu bildiren eklere denir.

Tekil Kişiler: Ben (-ım, -im, -um,-üm) Kitab-ım
Sen (-ın, -in, -un, -ün) Kitab-ın
O (-ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü) Kitab-ı, araba-sı

Çoğul Kişiler: Biz (-ımız, -imiz, -umuz, -ümüz) Kitab-ımız
Siz (-ınız, -iniz, -unuz, -ünüz) Kitab-ınız
Onlar (-ları, -leri) Kitap-ları

2. HÂL EKLERİ : İsimlere gelerek onların durumlarını bildiren eklerdir. Durum ekleri olarak da adlandırılır.

a) İsmin Yalın Hâli ( Yalın Durumu) : Belirli bir eki yoktur. Hiç ek almayan veya hal ekleri dışındaki ekleri alan isimler yalın haldedir. (Ev, evim, evler..)
İsmin –i hâli (Belirtme Durumu) : Ekleri, -ı, -i, -u, -ü ‘dür. (Ev-i, kalem-i)
c) İsmin –e hâli (Yönelme Durumu) : Ekleri –e, -a ‘dır. (Ev-e)
d) İsmin –de hâli (Bulunma, kalma durumu) : Ekleri –de, -da , -te, -ta şeklindedir. (Evde, okulda...)
e) İsmin –den hâli (Çıkma, Ayrılma Durumu) : Ekleri, -den, -dan, -ten,
-tan şeklindedir. (Evden, okuldan...)

3. TAMLAMA EKLERİ : İsim tamlamalarında kullanılan –ın, -in, -un, -ün ve –ı, -i, -u, -ü ekleridir. (Ali’nin defteri, okulun duvarı...)

4. ÇOĞUL EKLERİ : İsimlere gelerek onların sayısını çoğaltan –lar, -ler ekleridir. (Evler, okullar...)


FİİL ÇEKİM EKLERİ

1. KİP EKLERİ : Fiillerin yapılış amacını ve zamanını bildiren eklere denir. (Gelmiş, gelir, gelecek....)
2. KİŞİ EKLERİ: Fiillere, kip eklerinden sonra gelerek o işi kimin yaptığını belirten eklere denir. (Geldi-m, okudu-n...)

EKLERLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER:

1)Türkçe’de dört çeşit –ı, -i, -u,-ü vardır. Bunların farkı cümlelerden anlaşılır.

Ev-i yandı (İyelik eki)
Ev-i yıktılar (Hâl eki)

Veli-nin ev-i (Tamlama eki)
Gez-i, yaz-ı (Yapım eki)

2) İyelik ekleri ile kişi ekleri karıştırılmamalıdır. İyelik ekleri isimlere, kişi ekleri fiillere gelir. (Ev-i-m....İyelik eki) , (Geldi-m.....Kişi eki)

3) Türkçe’de –ım, -im, -um, -üm ekleri hem iyelik eki, hem kişi eki, hem ek-fiil, hem de yapım eki olarak kullanılabilir:
İç-im kan ağlıyor (İyelik eki)
İstediğin parayı vereceğ-im (Kişi eki)
Bugün dünden daha iyiy-im (Ek-fiil)
Gözlerin bir iç-im su....(Yapım eki)

4) –lar, -ler ekleri bazen çoğul eki, bazen kişi eki, bazen de yapım eki olarak kullanılabilir:
Ev-ler şimdi daha güzel (Çoğul eki)
Dün bize geldi-ler (Kişi eki)
Bu millet nice Kemal-ler yetiştirdi. (Yapım eki)


NOT : -lar, -ler ekleri özel isimlere gelip onların anlamlarını değiştirirse yapım ekidir. Bu durumda kesme işareti kullanılmaz. Özel isme gelip çekim eki olursa kesme işareti kullanılır. (Dün gece bize Mehmetler geldi.)....Yapım eki
(Sınıftaki Mehmet’ler ayağa kalksın)...Çekim eki

5) Yapım ve çekim ekleri köklere getirilirken şu sıra izlenir:
Yaz-ı-s-ı –n -ı

Hal eki
Kaynaştırma harfi
İyelik eki
Kaynaştırma harfi
Yapım eki



Fiil Kökü

6) Aslında küçültme ve sevgi eki olan –cık bazen varlık isimleri yapar . (Tepe-cik, yavru-cuk ) Bu örneklerde küçültme anlamı varken; (badem-cik) kelimesinde bir organın adı söz konusudur.




7) –ı, -i, -u, -ü yapım ekleri hem fiilden isim yapar, hem de fiilden fiil yapar. (Kaz-ı çalışmaları başladı)...Fiilden isim yapma eki
(Boyayı kaz-ı-dı)..Fiilden fiil yapma eki

8. –ış, -iş ekleri bazen isim, bazen fiil yapar. (Tatlı bir bakışı vardı.)... Fiilden isim yapma eki. (Birbirlerine bakıştılar)... Fiilden fiil yapma eki.

YAPIM EKLERİ

Kök veya gövdelerin her zaman anlamını, bazen de türünü değiştiren eklere yapım ekleri denir. Dört ana grupta incelenir:

1) İsimden İsim Yapma Ekleri : İsim köklerine gelerek bunlardan yeni isimler türeten eklere denir. Bu ekler sadece kelimenin anlamını değiştirir, türünü değiştirmez. Bu eklerin başlıca olanları şunlardır:
1) –lık, -lik, -luk, -lük : (Gözlük, gecelik)
2) –cı, -ci, -cu, -cü : (Bek-çi, ev-ci) (“Bek” kelimesi Eski Türkçe’de “koruma, muhafaza etme” anlamında kullanılmıştır.)
3) –lı, -li, -lu, -lü : (Ev-li, su-lu)
4) –sız, -siz, -suz, -süz ( Ev-siz, Ök-süz) (“Ök” kelimesi Eski Türkçe’de “öğ” şeklindedir ve “ana” anlamına gelir.)
5) –ki : (demin-ki, şimdi-ki, yerde-ki, gökte-ki) (Yapım ekleri her zaman kökten hemen sonra gelirken, -ki eki bu kurala uymaz. –ki ekinden önce köke bir çekim eki gelir, sonra –ki yapım eki getirilir. –ki ekinin bazen kökten hemen sonra geldiği de görülür. Öte-ki, beri-ki...)
6) –cık, -cik, -cuk, -cük : (Ufa-cık, küçü-cük)
7) –cak, -cek, -çak, -çek : (Büyü-cek..)
Cool –cağız, -ceğiz, -çağız, -çeğiz: (Köyceğiz, çocuk-çağız)
9) –ca, -ce, -ça, -çe : Türk-çe, ala-ca
10) –daş, -deş, -taş, -teş : soy-daş, ses-teş
11) –ncı, -nci, -ncu, -ncü : bir-i-nci, yedi-nci..
12) –ar, -er : beş-er..
13) –z : iki-z
14) –sı, -si,-su, -sü : çocuk-su
15) –ımsı, -imsi, -umsu, -ümsü: ekşi-msi
16) –layın, -leyin: akşam-leyin...
17) –cileyin : ben-cileyin
18) –an, -en : er-en, kız-an (olgun çocuk)
19) –ç: ana-ç
20) –cıl, -cil, -cul, -cül, -çıl, -çil, çul, çül: ev-cil, balık-çıl...

21) –man, -men : koca-man
22) –aç, -eç : kır-aç, top-aç
23) –şın : sarı-şın
24) –ak, -ek : sol-ak, top-ak
25) –k : bebe-k, top-u-k
26) –t : yaş-ı-t
27) –ay, -ey : kuz-ey (Kuz : Güneş görmeyen yer)
28) –sul : yok-sul
–la, -le : kış-la , yay-la ( Eski Türkçe’den günümüze z, y


29) değişmesiyle “ yazın gidilecek yer “ anlamındadır.

2) İsimden Fiil Yapma Ekleri: İsim kök veya gövdelerine gelerek bunları fiile dönüştürür. Bu tür ekleri alan kelimelerin hem anlamı, hem de türü değişir. Başlıca ekleri şunlardır:

1) –la, -le: su-la, top-la...
2) –al, -el: az-al, dar-al...
3) –l : ufa-l...
4) –a, -e : yaş-a, boş-a...
5) –ar, -er : sar-ar (sarı)
6) –da, -de : şırıl-da..
7) –kır, -kir, -kur, -kür : tü-kür, püs-kür..
Cool –k : gec-i-k...
9) –r: deli-r-..
10) –msı, -mse :azı-ı-msa...

3) Fiilden Fiil Yapma Ekleri: Fiil kök veya gövdelerine gelerek bunlardan yeni fiiller türeten eklerdir. Bu ekler kökün anlamını değiştirir fakat türünü değiştirmez. Başlıca ekleri şunlardır:

-n: giy-i-n...
c) –l : kır-ı-l...
d) –ş : döv-ü-ş...
e) –r : aş-ı-r..
f) –t : kızar-t...
g) –dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tür : koş-tur...
h) –ar, -er : çık-ar..
i) –a, -e : tık-a...
j) –ı, -i, -u, -ü : kaz-ı...
k) –mse: gül-ü-mse
l) –ala, -ele : kov-ala



4) Fiilden İsim Yapma Ekleri : Fiil kök veya gövdelerine gelerek bunlardan isimler türeten eklerdir. Bu ekleri alan kelimelerin hem anlamı, hem de türü değişir. Fiilden isim yapım eklerinin başlıcaları şunlardır:

1) –mak, -mek : yapmak...
2) –ma, -me : kıy-ma, sar-ma...
3) –ış, -iş, -uş, -üş : bak-ış...
4) –m : giy-i-m..
5) –k : çatla-k..
6) –ak, -ek : dön-ek...
7) –n : tüt-ü-n...
Cool –gı, -gi, -gu, -gü, -kı, -ki, -ku, -kü: say-gı...
9) –ga, -ge : böl-ge...
10) –gın, -gin, -gun, -gün, -kın, -kin, -kun, -kün : dal-gın...
11) –gan, -gen, -kan, -ken : sıkıl-gan...
12) –gıç, -giç, -guç, -güç : dal-gıç...
13) –gaç, -geç : yüz-geç...
14) –ıcı, -ici, -ucu, -ücü : uç-ucu...
15) –ç : usan-ç...
16) –ı, -i, -u, -ü : gez-i...
17) –a, -e, : yar-a...
18) –ntı, -nti, -ntu, -ntü : boz-u-ntu...
19) –t : geç-i-t...
20) –l : ışı-l...
21) –sı, -si, -su, -sü : sin-si...
22) –anak, -enek: gör-enek...
23) –aç, -eç : gül-eç...
24) –alak, -elek : yat-alak...
25) –maç, -meç : yırt-maç...
26) –sal, -sel : uy-sal...
27) –man, -men : seç-men, öğret-men...
28) –sak: tut-sak...
29) –ca, -ce : eğlen-ce...
30) –maca, -mece : bul-maca..
Sayfa başına dön Aşağa gitmek
 
Kelimelerin Yapı Özellikleri
Sayfa başına dön 
1 sayfadaki 1 sayfası

Bu forumun müsaadesi var:Bu forumdaki mesajlara cevap veremezsiniz
Frmks :: Dershane :: Türkçe-
Buraya geçin: