Adlar ( İsimler)

İSİMLER
Canlı ve cansız varlıkları ve kavramları anlatmak için kullanılan sözcüklere isim denir.
Örnek: İnek, kalem, çanta, araba, Ahmet , Enver, Mustafa, gazete, halk at,otomobil,kaza,gün,domates,papatya,şubat,salı,İstanbul…

İsimler, anlamları yönünden üç kısımda incelenir.
I . VARLIKLARA VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER:
1) Özel İsimler
2) Cins İsimler

1) Özel İsimler: Evrende tek olan bir eşi daha olmayan varlıklara verilen isimlerdir.
Örnek: Özlem, Karabaş, Ziraat Bankası, Ersular İlköğretim Okulu,

Asya, Avrupa,Türkçe,İslamiyet,Akdeniz Bölgesi, Nevşehir, Pinokyo, Cumhuriyet, Ragıp Üner Mahallesi, Cevizli Sokak, Ağrı Dağı, Çukurova ,Van Gölü,Kızılırmak…

Özel İsimlerin Yazılışı:
Özel isimlerin ilk harfi, cümlenin her yerinde büyük harfle yazılır.
Örnek: Serhat’ın babası Antalya’ya gitmiş.

Özel isimlere eklenen çoğul ekleri”-ler, -lar ” ile yapım ekleri ( genellikle ” -li, -siz, -ci, -gil, -cik, -ler ” ) ekleri kesme işareti ile ayrılmaz.
Örnek: Emreler , Ayşesiz, ******çü, Muratgil, Ömercik, Osmanlar…

Süreksiz sert sessiz ( p, ç, t, k ) harflerle biten özel isimler, sesli harf veya sesli harf ile başlayan bir ek aldıklarında yumuşama kuralı uygulanmaz. Ancak, bu durumdaki isimler okunurken, söylenirken yumuşama kuralı uygulanır.
Örnek:

Yazılışı Okunuşu

Mehtap’ın Mehtabın
Nursaç’a Nursaca
Nihat’ı Nihadın
Kızılırmak’a Kızılırmağa

Özel isimlere eklenen ekler,satır sonuna sığmadığında kısa çizgi kullanılmaz.Sadece kesme işareti kullanılır.
Örnek:………………….******’
ün

Başlıca Özel İsimler:
a) İnsanların isim ve soy isimleri:
Örnek: Levent Yağmuroğlu, Sibel Korkmazer…
b) Ülke ve ulus isimleri:
Örnek: Türkiye,Fransa, Almanya, İtalya…
Türk, Fransız,Alman, İtalyan
c) Hayvanlara verdiğimiz isimler:
Örnek: Boncuk, Çomar,Pamuk, Tekir, Karabaş…
ç) Gazete, dergi, kitap, isimleri:
Örnek:Milliyet, Hürriyet, Zaman, Avrupa, Cumhuriyet, Bilim Çocuk, Kırmızı Başlıklı Kız…

d) Dağ, deniz, dere, tepe, ova, boğaz, körfez, burun vs. coğrafi isimler:
Örnek: Ağrı Dağı, Akdeniz, Çukurova ,Van Gölü, Çanakkale Boğazı, Edremit Körfezi, Arı Burnu, Tınaz Tepe…

e) Kurum, dernek, okul, banka, sendika, işletme vs. kuruluş isimleri:
Örnek: Ersular İlköğretim Okulu Türk Hava Kurumu, ******çü Düşünce Derneği, ****** Lisesi, Ziraat Bankası, Türk Eğitim Sendikası, ****** Orman Çiftliği…
Not:Kurum ve kuruluş isimlerine gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz

f) Dil ve din isimleri:
Örnek: Türkçe, Fransızca, Almanca…
Müslümanlık, Hristiyanlık, Protestanlık…

g) Sokak, cadde, mahalle, meydan, köy, şehir isimleri:
Örnek: Menekşe Sokak, ****** Caddesi, Cumhuriyet Meydanı, Nevşehir, Kozaklı, Küçükyağlı Köyü…

2) Cins İsimler: Aynı cinsten varlıkların ortak adı olan sözcüklerdir.
Cins simler cümle içerisinde küçük yazılır.
Örnek: kaşık, telefon, kedi, tavuk, erik,söğüt, kızamık, ev, mavi,uçak…

II. VARLIKLARIN OLUŞLARINA GÖRE İSİMLER:
1) Somut İsim ( Madde ismi )
2) Soyut İsim ( Mana ismi )

1 .Somut isim: Duyu organlarımızla algılayabildiğimiz varlıklara verilen sözcüklerdir.
Örnek: ağaç,ses, koku, şeker, hava, insan, ışık, üzüm, rüzgar, duman,otomobil
2 .Soyut isim: Madde olarak var olmayan , duyu organlarımızla algılanamayan; ancak düşünce yoluyla kabul edilen kavramların adlarına soyut isim denir.
Örnek:sevinç, sevgi,neşe,nefret,hüzün, rüya, mutluluk, akıl, yalnızlık, kin, özlem, intikam, güzellik, tanrı, şeytan, melek, korku, şüphe, keder, tasa, üzüntü, dostluk…

III. VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER:
1) Tekil isimler
2) Çoğul isimler
3) Topluluk ismi

1 .Tekil isimler: Aynı türden olan varlıklardan bir tanesini anlatmada kullanılan isimlerdir.
Örnek: çocuk, kedi, ağaç,tarak,koyun,araba, okul, silgi, kalem, inek, kitap…

2. Çoğul isimler: Aynı türden birden çok varlığı belirten isimlere çoğul isimler denir.
Çoğul isimler “-ler, -lar ” eklerinden bir tanesini alarak çoğul yapılır. Büyük ses uyumu kuralına uygun olarak alırlar.
Örnek: Çocuklar, inekler, kalemler, silgiler,çoraplar…

NOT: Çoğul ekleri, eklendiği sözcüğü çoğul yapmakla kalmaz. Ona başka anlamlar da katar. Bu anlamlar şunlardır:
a) Abartma anlamı: Ayşe ateşler içinde yanıyordu.
b) Teklik anlamı: İkisi de evin kapısında babasını bekliyorlardı.
c) Aşağı – yukarı anlamı: Sizi bekleyen 20 yaşlarında bir gençti.
ç) Aile anlamı: Yarın Ömerler bize gelecek.
d) Saygı anlamı: Öğretmen Hanımlar, içeride oturuyorlar.
e) Benzerlik anlamı: Mustafa Kemaller tükenmez.

3. Topluluk ismi: Çoğul eki almadıkları halde birden çok varlığı karşılayan sözcüklere topluluk ismi denir.
Örnek: deste, düzine, ekip, grup, demet, aile, orman, bölük, takım, ekip, sürü, ordu, ulus, küme, meclis…

NOT: Topluluk isimleri çoğul olarak da kullanılır.
Örnek: uluslar,gruplar,aileler, ordular, ormanlar, sürüler,ekipler…

YAPILARINA GÖRE İSİMLER
İsimler yapılarına göre üç kısımda incelenir:
1) Basit isimler
2) Türemiş isimler
3) Bileşik isimler

1 .Basit yapılı isimler: Yapım eki almamış, birden çok sözcüğün birleşmesiyle oluşmamış kök durumundaki isimlere basit isimler denir.
Örnek: Ali çay içiyor. Ali ve çay basit isimdir.
Örnek:Orhanlar parka gidiyor.
NOT: Kök durumundaki isimler çekim eki alırlarsa yine basit yapılı isim olarak kabul edilirler.
2 .Türemiş yapılı isimler: Yapım eki alarak yeni bir anlam kazanan isimlere türemiş isimler denir.
Türemiş isimler,türetildikleri sözcüklerle aynı anlamı taşımaz, ancak aralarında anlam ilişkisi bulunur.
Örnek:

kalemlik » kökü ( kalem )
gözlük » kökü ( göz )
taşlık » kökü ( taş )
Türkçe » kökü ( Türk )
yurttaş » kökü ( yurt )
Almanca » kökü ( Alman )
simitçi » kökü ( simit )
giyim » kökü ( giy )
silgi » kökü ( sil )

3 . Birleşik isimler: Birden çok sözcüğün, kendi anlamlarının bir kısmını veya tümünü yitirerek birleşip, kaynaşıp, kalıplaşmaları ile oluşan yeni anlamlı isimlere bileşik yapılı isimler denir. Bileşik isimler bitişik yazılır.
Örnek: Ayşegül,açıkgöz,******,ilköğretim,demirbaş,Kadıköy,Çanakkale, anayasa, başöğretmen, havagazı, kabakulak, hanımeli…

İSİMLERDE KÜÇÜLTME
İsimlerin sonlarına getirilen ” -cik, -cik, -ceğiz, -cağız, -cek, -cak, -ciğim ” ekleri onların anlamlarına sevgi, acıma, küçültme, azımsama ve alay gibi anlamlar katar.

Örnek: anneciğim » sevgi
bahçecik » küçültme
adamcağız » acıma
yavrucak » acıma
bir liracık » azımsama
ressamcık » alay
NOT: Bazı sözcükler “-cik ” ekini aldıklarında küçültme ismi olarak kabul edilmezler. Bu sözcüklerde bulunan “-cik” eki sözcüğün anlamında küçültme yapmaz.
Örnek: Bademcik, Gelincik, Arpacık…

İSMİN HALLERİ
İsimler, cümle içindeki görevlerine göre yalın veya ” -i, -e, -de, -den ” çekim eklerinden birini alarak bulunurlar. İsimlerin girdiği bu biçimlere ismin halleri denir.
İsmin beş hali vardır.
1 . İsmin yalın hali:
İsmin hal eki almamış biçimidir.
Örnek: okul, ağaç,orman,çocuk,kelebek,öğrenci,Emre ,Hasan…
2. İsmin -e hali:
İsmin sonuna ” -e ” veya ” -a ” eklerinden ‘’Büyük Ses Uyumuna”na uygun olarak getirilmiş biçimidir.
Örnek: okula, ağaca, ormana, kelebeğe, kitaba, derde, renge, toprağa, Hasan’a, elmaya…
NOT( 1 ) : Sesli harf ile biten cins isimler, ” -e ” hal ekini aldıklarında, isim ile hal eki arasına ” y ” kaynaştırma harfi girer.
NOT ( 2 ) : ” p, ç, t, k ” harfleri ile biten cins isimler, ” -e ” hal ekini aldıklarında ” Süreksiz sert ünsüzlerin yumuşaması ” kuralı uygulanır.
NOT ( 3 ) : Özel isimlere eklenen ” -e ” hal eki kesme işareti ile ayrılır. ” p, ç, t, k ” harfleri ile biten özel isimler ” -e ” hal ekini aldıklarında yumuşama kuralı ( yazarken ) uygulanmaz.
3 . İsmin -i hali:
İsmin sonuna ” – i, -ı, -u, -ü ” eklerinden uygun olanının getirilmiş biçimidir.
Örnek: ayvaları, okulu, üzümü, kaşı, seneyi, kitabı, ağacı, derdi, rengi, toprağı, Samet’i, ayvayı…
NOT ( 1 ) : Sesli harf ile biten cins isimler, ” -i ” hal ekini aldıklarında, isim ile hal eki arasına ” y ” kaynaştırma harfi girer.
NOT ( 2 ) : ” p, ç, t, k ” harfleri ile biten cins isimler, ” -i ” hal ekini aldıklarında ” Süreksiz sert ünsüzlerin yumuşaması ” kuralı uygulanır.
NOT ( 3 ) : Özel isimlere eklenen ” -i ” hal eki kesme işareti ile ayrılır. ” p, ç, t, k ” harfleri ile biten özel isimler ” -i ” hal ekini aldıklarında yumuşama kuralı ( yazarken ) uygulanmaz.
4 . İsmin -de hali:
İsmin sonuna ” -de ” ekinin getirilmiş biçimidir. ” -de ” eki eklendiği ismin son hecesindeki sesli harf kalın ise ” -da ” şeklini alır.
Örnek: ayvalarda, okulda, üzümde, kaşta, senede, kitapta, ağaçta, dertte, renkte, toprakta, Samet’te, ayvada…
NOT: ” p, ç, t, k, s, ş, h, f ” harfleri ile biten isimler, ” -de ” hal ekini aldıklarında ” yumuşak ünsüzlerin sertleşmesi ” kuralı uygulanır.
5 . İsmin -den hali:
İsmin sonuna ” -den ” ekinin getirilmiş biçimidir. ” -den ” eki eklendiği ismin son hecesindeki sesli harf kalın ise ” -dan ” şeklini alır.
Örnek: ayvalardan, okuldan, üzümden, kaştan, seneden, kitaptan, ağaçtan, dertten, renkten, topraktan, Samet’ten, ayvadan…
NOT: ” p, ç, t, k, s, ş, h, f ” harfleri ile biten isimler, ” -den ” hal ekini aldıklarında “yumuşak ünsüzlerin sertleşmesi ” kuralı uygulanır.